Modna i już!

Czasy PRL w kontekście mody przez lata zapomniane, obecnie powracają, często jako sprawa niezwykła, mocno ubarwiona i nierzadko pozbawiona wszelkich wad. Nagle mówi się i pisze, jak cudowny był to okres dla naszego rynku mody, ileż to się produkowało wspaniałej odzieży i jak świetnie nią handlowało. Wiadomo, czas ma to do siebie, że złe wspomnienia zaciera, a dobre uwypukla, co więcej, zwłaszcza pokolenie młodych i niezbyt doświadczonych (oraz niechętnie spoglądających przeszłość) zapewne nieświadomie, lecz jednak, próbuje wmówić swoim czytelnikom, że polska moda urodziła się wraz z pierwszym pokazem Macieja Zienia czy Paprockiego i Brzozowskiego. Tym mocniej ci, którzy dawne lata pamiętają, próbują wrócić im wartość. Dopowiadanie nieistniejących historii i tworzenie sztucznych legend niestety wpisane jest w ryzyko. Coraz mniej osób ma ochotę sprawdzić, co jest prawdą, a co wymysłem. Posiłkowanie się materiałami Kroniki Filmowej czy ówczesnymi artykułami w magazynach bywa zgubne – chyba nie muszę pisać, dlaczego. Ale jednak PRL wciąż mamy ochotę poznawać na nowo, poruszać i zgłębiać. Jednym z najświeższych dowodów na niegasnącą fascynację jest wystawa „Modna i już! Moda w PRL” w krakowskim Muzeum Narodowym (zorganizowana we współpracy z Muzeum Narodowym we Wrocławiu). Przy okazji niedawnej wizyty w Krakowie w związku z Cracow Fashion Week miałam okazję ją zobaczyć. Tym była ciekawsza, że zwiedzanie poprzedził seans dokumentu „Political Dress” w reżyserii Judyty Fibiger.

Schyłek PRL pamiętam świetnie. W latach osiemdziesiątych rodzina z Londynu przysyłała paczki pełne tekstyliów (w tym kołder tak naelektryzowanych, że strzelają do dziś), gotowych do noszenia lub dowolnego przerobienia, a po prawdziwe hity jeździło się na „ciuchy” do Rembertowa. Miałam to szczęście, że tata jako muzyk kontraktowy jeździł (a raczej pływał) po całym świecie i spełniał nasze odzieżowe życzenia. Ale nie wiem, czy przyznawać się, że moim największym marzeniem były szeleszczące dresy… No cóż, za późno. Jego podróże owocowały kolejnymi niezwykłymi ciuchami z najróżniejszych zakątków Ziemi, niektóre z nich dumnie przejęłam i noszę do dziś. Poznawałam batiki z Indonezji, barwne jedwabie z Chin i hinduskie drukowane tuniki. Wiedziałam świetnie, cóż to takiego norweskie wzory i jak mocno gryzie skandynawska wełna. Ba, nawet parę rzeczy Levisa się znalazło – do dziś nie wybaczyłam rodzicom, że swego czasu pozbyli się markowych skórzanych kurtek. Dlaczego? Bo wyszły z mody. Nie licząc tego haniebnego przypadku, do ubrań podchodziło się zupełnie inaczej niż kiedyś. Szanowało się je, bo zwykle bywały niezastąpione. Zdarzyło się nawet parę polskich akcentów w owym czasie. W okolicach roku 1986 mama kupiła czarną asymetryczną sukienkę Hexeline. Szerokie ramiona na poduszkach, wcięcie w talii, kopertowe zapięcie i wywijany smokingowy kołnierz do tej pory nie zestarzały się ani trochę. Zresztą na rozdaniu krakowskich nagród miałam ją na sobie – tylko poduszki dosłownie się wykruszyły, więc ramiona pozostały w naturalnym kształcie. Drugim wspomnieniem jest czarna bluza z napisem „Hoffland”. Z filmu Fibiger dowiedziałam się, że uwielbiali ją metalowcy. A ja nosiłam grzecznie do dwóch warkoczyków i sznurowanych kolorowych tenisówek.
Zwykle jednak polskich ubrań nie dało się kupić tak łatwo. Choć produkcja szła pełną parą, przeznaczone były głównie na eksport. Zostawaliśmy z resztkami, dosłownie. Tak przynajmniej twierdzą moje wiarygodne źródła w postaci osób z modą może niezwiązanych, ale przeszłość świetnie pamiętających. Pod koniec ubiegłego stulecia podjęte zostały próby ratowania marek z historią jak Hoffland czy Moda Polska. Bez sukcesu. To spore uproszczenie, ale one się po prostu bardzo źle kojarzyły. Zresztą jak tu kusić się na Hoffland, gdy sto metrów dalej otwiera się pierwsza Zara?
Jakość eksponowanych ubrań to namacalny dowód na to, z jak ogromnymi trudnościami musieli borykać się polscy kreatorzy. Słaby gatunek materiałów widoczny gołym okiem, niestety podkreślony – i to raczej nie celowo – przez niedbałe ułożenie na manekinach czy zwyczajne zagniecenia, które raczej bez problemu dałoby się zaprasować. Na żółknącą koronkę zapewne niewiele dało się poradzić – a więc w części poświęconej sukniom ślubnym widz poczuje się rozdarty między ówczesnym ciekawym skądinąd dizajnem a widokami niczym z „Gnijącej panny młodej” Tima Burtona. Nie brakuje inspirujących i budzących ciekawość eksponatów. Zwłaszcza tych ze zbiorów prywatnych, szytych w domowym zaciszu, a mogących śmiało konkurować z najświeższymi dokonaniami Alessandro Michele’a dla domu mody Gucci. Piorunujące wrażenie za to robi tafta w wielu odsłonach, m.in. spod igły Jerzego Antkowiaka. Lata osiemdziesiąte pełną gębą, Alexis Carrington może się schować. Parada sukien tak kiczowatych, że człowiek naprawdę może poczuć ulgę, że ma to za sobą (lub, jeśli bardzo młody, że nie musiał nigdy tego przeżywać).
Wehikuł czasu działa sprawnie i już od wejścia przenosi nas w kolejne dekady dwudziestego wieku. Niestety momentami zbyt dosłownie. Pozytywne wrażenia zostały bowiem lekko nadszarpnięte przez dwa czynniki. Pierwszy: zbyt słabe oświetlenie. W efekcie lepiej rzecz się miewa na zdjęciach niż w rzeczywistości. Drugi: manekiny, które zapewne miały stanowić niezwracającą na siebie warstwę ekspozycji, niestety człowiek dostaje oczopląsu od nadmiaru łysych głów oraz samotnych dłoni wyzierających ze ścian, przy okazji wątpliwej czystości. Tu muszę przywołać mistrzowską wystawę Louis Vuitton Series 3 w Londynie, która pod względem manekinów ustawiła poprzeczkę pod sufitem. Stąd moje uwagi. Dla jednych to drobiazgi, dla innych istotne różnice, które mogą znacząco wpłynąć na odbiór całości.
Jeśli będziecie w Krakowie lub okolicach, zajrzyjcie koniecznie do Muzeum Narodowego i nie słuchajcie tych narzekań. Bo na pytanie „Czy warto?” jest tylko jedna odpowiedź.

Lata pięćdziesiąte i polska odpowiedź na styl New Look.

Jedwabne projekty Grażyny Hase.

Złote kozaki, projekt Grażyna Hase.

Ręcznie haftowane dzwony, projekt Grażyna Hase,

„Dynastia” zaraz się zacznie!

Tim Burton byłby wniebowzięty!

Barbara Hoff i Hoffland.

Awangarda końca lat osiemdziesiątych.

Stroje sceniczne Maryli Rodowicz.

Letnie sukienki z Centralnego Laboratorium Przemysłu Bawełnianego, Łódź 1975.

Suknia z jedwabiu milanowskiego, Dom Mody „Telimena”, Łódź 1974.

Fot. Harel